Reklamy
Artykuł
Kinga Kocjan
Kultura w kontekście społecznym - proces nabywania i wrastania w kulturę
Kultura towarzyszy człowiekowi od niepamiętnych czasów w odpowiedzi na potrzebę komunikowania się, tworzenia, budowania, przygotowywania posiłków oraz zastanawiania się nad otaczającym światem. Najbardziej znane ludzkie wytwory możemy znaleźć w grotach w Altamirze sprzed około dwunastu tysięcy lat nieopodal Santa Isabel rysowane gliną w grotach sprzed trzydziestu tysięcy lat. Przez wieki próbowano zdefiniować pojęcie "kultury", w starożytnej łacinie termin ten odnosił się do uprawiania, hodowania i pielęgnowania. W tych samych kategoriach kultura traktowana była również w średniowieczu, aż do 1688r, kiedy to Samuel Pufendorf w swej pracy odniósł się do kultury w odniesieniu do kształtowania się rozumu, popędów, moralności. Szczególną role w definiowaniu i obrazowaniu sensu kultury odegrał w XVIII wieku Johann G.Herder. Według niego kultura "stanowi specyficznie ludzki sposób przystosowywania się do środowiska, a realizuje się poprzez przekaz między jednostkami i pokoleniami, tworząc w ten sposób swoisty łańcuch(…) Zależnie od tego, jaka jest tradycja, takim staje się człowiek, tak zostaje on ukształtowany". Autor podkreśla także jak istotna jest rola języka w przekazywaniu kultury: "Tchnienie naszych ust staje się obrazem świata, odbiciem naszych myśli i uczuć w duszy innego człowieka". W XIX wieku Eduard Burnett Taylor stworzył własną definicję kultury - "kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka, jako członka społeczeństwa".
Interesującą i wartą przywołania jest definicja podana przez Antoninę Kłoskowską, według której "kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań". W duchu normatywnym kultura rozumiana jest jako "przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania ". W kontekście psychologicznym kultura rozumiana jest natomiast, jako zespół pewnych cech przekazywanych przez kontakt społeczny i uzależniony od układów stosunków między ludźmi.
Pomimo prób zdefiniowania kultury pozostaje ona w dalszym ciągu pojęciem abstrakcyjnym, obejmującym swym zasięgiem wiele zjawisk. Kultura oparta jest na dziedziczeniu społecznym i nabywana od innych ludzi w procesie wychowania. Człowiek przychodząc na świat jest niezapisaną białą kartą i podczas obcowania z innymi członkami gatunku uczy się norm, zasad i wartości przestrzeganych w społeczeństwie. Ponieważ niemożliwym jest tworzenie własnej kultury od podstaw przez nowe pokolenie to dostrzec można, iż kultura wyrasta na podwalinach już stworzonego systemu, czyli ulega dziedziczeniu. Jej przekaz, nabywanie, tworzenie i oddziaływanie na otaczający świat przebiega dzięki procesowi komunikowania się.
Proces nabywania kultury nie jest łatwy do ujęcia, gdyż z jednej strony odnosi się do filogenezy, a z drugiej do ontogenezy. Idąc za Marianem Golką "nabywanie kultury jest to proces w wyniku, którego ludzkość, jako całość oraz poszczególne jednostki przejmują i współtworzą cechy specyficznie ludzkie, odróżniające ludzi od innych gatunków (…)". Nabywanie kultury jest także określane wychowywaniem lub inaczej socjalizacją. Najważniejszym środowiskiem, w którym przebiega proces nabywania kultury jest rodzina, a zaraz za nią grupy rówieśnicze, otoczenie sąsiedzkie, instytucje wychowawcze, a także kultura masowa. Bez względu na środowisko uczestniczące w procesie nabywania kultury, przebiega ono wedle określonych kryteriów takich jak:
Proces nabywania kultury przez jednostkę pełni kilka istotnych funkcji, a mianowicie:
Kultura ze względu na jej powszechność otacza nas ze wszystkich stron, gdyż większość naszych zachowań odbywa się według pewnych wzorów kulturowych. Sam fakt uczestnictwa w kulturze nie jest dla nas odczuwalnym, dowiadujemy się o nim pozostając przez jakiś czas w innej kulturze, kiedy to napotykamy na inne schematy zachowań. Dzieje się tak, dlatego iż wzory danej kultury obowiązują dla ludzi żyjących w jej sferze oddziaływania. Z tego względu, iż kultura jest nieodzownym składnikiem ludzkiego istnienia - człowiek jest zanurzony w kulturze. Oznacza to, iż posiada zdolność do rozumienia wzorów kulturowych, wytworów kultury oraz do ich modyfikowania i przetwarzania. Andrzej Tyszka definiuje uczestnictwo w kulturze, jako: "wszelki kontakt człowieka z wytworami kultury oraz zachowaniami kulturowymi, a tym samym bezpośredni lub pośredni kontakt z innymi ludźmi. Kontakt ten polega na używaniu wytworów kultury, na przyswajaniu i odtwarzaniu tkwiących w nich wartości, na podleganiu obowiązującym w kulturze wzorom, ale także na tworzeniu nowych jej wytwórców i wartości oraz zachowań. ". W takim rozumieniu uwidoczniony mamy szeroki zakres uczestnictwa człowieka w kulturze, poczynając od najprostszego funkcjonowania, jakim jest powitanie, poprzez rozmowę, aż do skomplikowanych aktów duchowych. Uczestnictwo w kulturze przejawia się przez to, iż dotyczy w jakimś stopniu każdej jednostki ludzkiej, jest splotem ekspresji oraz przeobrażeń kultury, zawiera połączenie aktów emocjonalnych wraz z intelektualnymi i jest procesem kształcenia i wychowania. Nasze uczestnictwo w kulturze ulega zmianom wraz z wiekiem. Oznacza to, iż z początkiem naszego życia rozwija się stopniowo poprzez naukę wszystkiego i trwa do końca życia.
Z procesem uczestnictwa w kulturze związany jest także proces wrastania w kulturę. Proces ten jest procesem nieuchronnym i można powiedzieć, że wręcz człowiek jest skazany na niego, gdyż od kultury nie da się uciec. Przejawem wrastania w kulturę jest przejmowanie języka w procesie dziedziczenia kultury. Każdy człowiek nie licząc przypadków, kiedy mamy do czynienia z uszkodzeniem mózgu dysponuje kompetencją językową. Dzięki niej, powiada W. Łukaszewski mamy możliwość bezintencjonalnego nabywania możliwości posługiwania się językiem społeczeństwa, do którego przynależymy. Dalej, opanowując język mamy możliwość wglądu do tradycji i kultury. Wrastając w kulturę, człowiek uczy się potrzebować przedmiotów, stanów rzeczy, idei. Powoduje to, iż człowiek staje się mimowolnie uzależnionym od elementów danej kultury. Zwrócić należy także uwagę, iż kultura oprócz pewnego systemu wartości i reguł posiada także mechanizmy nakłaniające do odtwarzania tych wartości i zachowań. W większości kultur człowiek zanim osiągnie świadomość podlegania regułom i sankcjom zewnętrznym, nasycony jest już systemem wartości i reguł działania. Dzieje się to, dlatego, że człowiek przejmuje repertuar preferowany w danej kulturze, gdyż to ona określa sposób zachowania. Z drugiej strony także człowiek wrastający w kulturę, z upływem czasu staje się nosicielem tej kultury. W. Łukaszewski podkreśla, że fakt nosicielstwa kultury można dostrzec przenosząc jednostkę z jednego kręgu kulturowego w inny.
Znana i ceniona antropolog Margared Mead stworzyła interesujący z punktu widzenia przekazu międzypokoleniowego podział kultury na trzy rodzaje: kulturę prefiguratywną, kofiguratywną oraz postfiguratywną.
Kultura prefiguratywna nazywana także kulturą zagadkowych dzieci to taka, w której młodsze pokolenie przekazuje wartości i zgromadzoną wiedzę techniczną pokoleniom starszym. Koncepcja ta zawiera prawidłowość, według, której społeczeństwo ulega szybkim przemianom, gdzie dorośli nie nadążają za tymi zmianami. Dzieci natomiast nie mają problemu ze zrozumieniem świata i przekazują wiedzę w zmienionym kierunku przekazu tradycyjnego. Kultura kofiguratywna to taka, w której zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się od swych rówieśników. Figura postfiguratywna to taka, w której rodzice przekazują wartości dzieciom. Zmiany tutaj postępują bardzo wolno, gdyż życie dzieci toczy się w bardzo podobny sposób do życia ich rodziców oraz dziadków i zachodzi w cyklu trzypokoleniowym. Przyszłość potomstwa jest tak kształtowana by można było się spodziewać pewnych następstw będącym dokładnie tym samym, co spotkało przodków. W kulturze tej starsze pokolenie nie chce dopuścić do jakichkolwiek zmian i zachować względnie stałą ciągłość. Tym samym przekazują bardzo często obowiązek kultywowania pewnych tradycji i norm. Dla kultury tej każdy przedmiot ma określoną funkcję i zastosowanie i istotnym jest, aby był używany wedle określonych zasad. Gesty są często odbiciem gestów już widzianych, tak samo jak słowa są kombinacją form wcześniej zasłyszanych. Zauważyć w ten sposób możemy ukryty wzór kulturowy przekazywany w obrębie danej rodziny. Kultury takie są związane ze społeczną rolą pokoleń i oparte na realizacji oczekiwań pokolenia starszego. Opierają się na pokoleniu ludzi dojrzałych mających przed oczami swoich rodziców, którzy ich wychowywali. Dzięki temu jednostka posiada gotowe odpowiedzi na pytanie, kim jest, jak powinna się zachowywać, w jaki sposób mówić, poruszać się, co jest dobre, a czego robić nie powinno się.
Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł
Interesującą i wartą przywołania jest definicja podana przez Antoninę Kłoskowską, według której "kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań". W duchu normatywnym kultura rozumiana jest jako "przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania ". W kontekście psychologicznym kultura rozumiana jest natomiast, jako zespół pewnych cech przekazywanych przez kontakt społeczny i uzależniony od układów stosunków między ludźmi.
Pomimo prób zdefiniowania kultury pozostaje ona w dalszym ciągu pojęciem abstrakcyjnym, obejmującym swym zasięgiem wiele zjawisk. Kultura oparta jest na dziedziczeniu społecznym i nabywana od innych ludzi w procesie wychowania. Człowiek przychodząc na świat jest niezapisaną białą kartą i podczas obcowania z innymi członkami gatunku uczy się norm, zasad i wartości przestrzeganych w społeczeństwie. Ponieważ niemożliwym jest tworzenie własnej kultury od podstaw przez nowe pokolenie to dostrzec można, iż kultura wyrasta na podwalinach już stworzonego systemu, czyli ulega dziedziczeniu. Jej przekaz, nabywanie, tworzenie i oddziaływanie na otaczający świat przebiega dzięki procesowi komunikowania się.
Proces nabywania kultury nie jest łatwy do ujęcia, gdyż z jednej strony odnosi się do filogenezy, a z drugiej do ontogenezy. Idąc za Marianem Golką "nabywanie kultury jest to proces w wyniku, którego ludzkość, jako całość oraz poszczególne jednostki przejmują i współtworzą cechy specyficznie ludzkie, odróżniające ludzi od innych gatunków (…)". Nabywanie kultury jest także określane wychowywaniem lub inaczej socjalizacją. Najważniejszym środowiskiem, w którym przebiega proces nabywania kultury jest rodzina, a zaraz za nią grupy rówieśnicze, otoczenie sąsiedzkie, instytucje wychowawcze, a także kultura masowa. Bez względu na środowisko uczestniczące w procesie nabywania kultury, przebiega ono wedle określonych kryteriów takich jak:
- przymus;
- treść przekazywanych wartości, norm;
- trwałość nabywanych wzorów;
- stopień funkcjonowania danych wzorów.
Proces nabywania kultury przez jednostkę pełni kilka istotnych funkcji, a mianowicie:
- Dzięki temu procesowi jednostka wrasta w dane społeczeństwo i jego kulturę. Uczestnicząc w kulturze jednostka zaopatrywana zostaje we wzory i cechy kulturowe. Kultura, w której zostaniemy wychowani będzie nas kształtowała i uposażenie kulturowe, w które zostaniemy wyposażeni będzie nam towarzyszyło przez całe życie.
- Jednostka otrzymuje wzory zachowania, język, wartości.
- Osoba otrzymuje kompetencję kulturową rozumianą, jako zdolność do rozumienia kodów oraz przekazów symbolicznych.
- Nabywanie kultury jest czynnikiem utrwalania kultury.
- Jest mechanizmem przekazywania kultury w czasie. Kultura trwa od zarania dziejów i jest przenoszona z pokolenia na pokolenie, co powoduje utrzymanie jej ciągłości w czasie z wprowadzaniem niewielkich zmian dostosowanych do zmieniających się warunków społecznych. Różne są przejawy i zmiany w przekazywaniu kultury. Mogą one wynikać ze zmiany potrzeb, pokoleń, warunków życia itd.
- Współtworzy osobowość człowieka.
Kultura ze względu na jej powszechność otacza nas ze wszystkich stron, gdyż większość naszych zachowań odbywa się według pewnych wzorów kulturowych. Sam fakt uczestnictwa w kulturze nie jest dla nas odczuwalnym, dowiadujemy się o nim pozostając przez jakiś czas w innej kulturze, kiedy to napotykamy na inne schematy zachowań. Dzieje się tak, dlatego iż wzory danej kultury obowiązują dla ludzi żyjących w jej sferze oddziaływania. Z tego względu, iż kultura jest nieodzownym składnikiem ludzkiego istnienia - człowiek jest zanurzony w kulturze. Oznacza to, iż posiada zdolność do rozumienia wzorów kulturowych, wytworów kultury oraz do ich modyfikowania i przetwarzania. Andrzej Tyszka definiuje uczestnictwo w kulturze, jako: "wszelki kontakt człowieka z wytworami kultury oraz zachowaniami kulturowymi, a tym samym bezpośredni lub pośredni kontakt z innymi ludźmi. Kontakt ten polega na używaniu wytworów kultury, na przyswajaniu i odtwarzaniu tkwiących w nich wartości, na podleganiu obowiązującym w kulturze wzorom, ale także na tworzeniu nowych jej wytwórców i wartości oraz zachowań. ". W takim rozumieniu uwidoczniony mamy szeroki zakres uczestnictwa człowieka w kulturze, poczynając od najprostszego funkcjonowania, jakim jest powitanie, poprzez rozmowę, aż do skomplikowanych aktów duchowych. Uczestnictwo w kulturze przejawia się przez to, iż dotyczy w jakimś stopniu każdej jednostki ludzkiej, jest splotem ekspresji oraz przeobrażeń kultury, zawiera połączenie aktów emocjonalnych wraz z intelektualnymi i jest procesem kształcenia i wychowania. Nasze uczestnictwo w kulturze ulega zmianom wraz z wiekiem. Oznacza to, iż z początkiem naszego życia rozwija się stopniowo poprzez naukę wszystkiego i trwa do końca życia.
Z procesem uczestnictwa w kulturze związany jest także proces wrastania w kulturę. Proces ten jest procesem nieuchronnym i można powiedzieć, że wręcz człowiek jest skazany na niego, gdyż od kultury nie da się uciec. Przejawem wrastania w kulturę jest przejmowanie języka w procesie dziedziczenia kultury. Każdy człowiek nie licząc przypadków, kiedy mamy do czynienia z uszkodzeniem mózgu dysponuje kompetencją językową. Dzięki niej, powiada W. Łukaszewski mamy możliwość bezintencjonalnego nabywania możliwości posługiwania się językiem społeczeństwa, do którego przynależymy. Dalej, opanowując język mamy możliwość wglądu do tradycji i kultury. Wrastając w kulturę, człowiek uczy się potrzebować przedmiotów, stanów rzeczy, idei. Powoduje to, iż człowiek staje się mimowolnie uzależnionym od elementów danej kultury. Zwrócić należy także uwagę, iż kultura oprócz pewnego systemu wartości i reguł posiada także mechanizmy nakłaniające do odtwarzania tych wartości i zachowań. W większości kultur człowiek zanim osiągnie świadomość podlegania regułom i sankcjom zewnętrznym, nasycony jest już systemem wartości i reguł działania. Dzieje się to, dlatego, że człowiek przejmuje repertuar preferowany w danej kulturze, gdyż to ona określa sposób zachowania. Z drugiej strony także człowiek wrastający w kulturę, z upływem czasu staje się nosicielem tej kultury. W. Łukaszewski podkreśla, że fakt nosicielstwa kultury można dostrzec przenosząc jednostkę z jednego kręgu kulturowego w inny.
Znana i ceniona antropolog Margared Mead stworzyła interesujący z punktu widzenia przekazu międzypokoleniowego podział kultury na trzy rodzaje: kulturę prefiguratywną, kofiguratywną oraz postfiguratywną.
Kultura prefiguratywna nazywana także kulturą zagadkowych dzieci to taka, w której młodsze pokolenie przekazuje wartości i zgromadzoną wiedzę techniczną pokoleniom starszym. Koncepcja ta zawiera prawidłowość, według, której społeczeństwo ulega szybkim przemianom, gdzie dorośli nie nadążają za tymi zmianami. Dzieci natomiast nie mają problemu ze zrozumieniem świata i przekazują wiedzę w zmienionym kierunku przekazu tradycyjnego. Kultura kofiguratywna to taka, w której zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się od swych rówieśników. Figura postfiguratywna to taka, w której rodzice przekazują wartości dzieciom. Zmiany tutaj postępują bardzo wolno, gdyż życie dzieci toczy się w bardzo podobny sposób do życia ich rodziców oraz dziadków i zachodzi w cyklu trzypokoleniowym. Przyszłość potomstwa jest tak kształtowana by można było się spodziewać pewnych następstw będącym dokładnie tym samym, co spotkało przodków. W kulturze tej starsze pokolenie nie chce dopuścić do jakichkolwiek zmian i zachować względnie stałą ciągłość. Tym samym przekazują bardzo często obowiązek kultywowania pewnych tradycji i norm. Dla kultury tej każdy przedmiot ma określoną funkcję i zastosowanie i istotnym jest, aby był używany wedle określonych zasad. Gesty są często odbiciem gestów już widzianych, tak samo jak słowa są kombinacją form wcześniej zasłyszanych. Zauważyć w ten sposób możemy ukryty wzór kulturowy przekazywany w obrębie danej rodziny. Kultury takie są związane ze społeczną rolą pokoleń i oparte na realizacji oczekiwań pokolenia starszego. Opierają się na pokoleniu ludzi dojrzałych mających przed oczami swoich rodziców, którzy ich wychowywali. Dzięki temu jednostka posiada gotowe odpowiedzi na pytanie, kim jest, jak powinna się zachowywać, w jaki sposób mówić, poruszać się, co jest dobre, a czego robić nie powinno się.
- Autorka jest psychoterapeutką, współzałożycielką witryny www.centrumpsychoterapii.eu oraz pedagogiem społeczno-opiekuńczym. Obecnie kształci się na kierunku psychologii na miedzynarodowych studiach w State University - Higher School of Economics w Moskwie oraz pisze pracę doktorską z zakresu międzygeneracyjnej transmisji kultury i tradycji.
Opublikowano: 2010-01-24