Artykuł

Bassam Aouil

Bassam Aouil

Przestrzeń wirtualna w procesie wspomagania rozwoju i życia człowieka


Wstęp


Wirtualny świat daje szereg możliwości wykorzystania jego w różnych celach: profesjonalnym, rozrywkowym, informacyjnym, komunikacyjnym. Z zasobów w sieci internetowej czerpiemy potrzebne na codzień informacje, robimy zakupy, poznajemy ludzi i nawiązujemy z nimi kontakty, szukamy pomocy i uczestniczymy w rozmowach, dyskusjach i konferencjach, oraz jak słusznie zauważył J. B. Thompson „ludzie coraz częściej czerpią z doświadczeń medialnych informacje pozwalające na kształtowanie im własnego „Ja” (2001, s. 230).

Co to jest Internet i jak się znalazł w centrum naszego życia?


Obecnie chyba każdy potrafi po swojemu to pojęcie zdefiniować. Przypuszczalnie w większości odpowiedzi będzie przeważała informacja o rozmowach na żywo (czatach), o łatwym dostępie do informacji (wiedzy książkowej), których niegdyś szukaliśmy w bibliotekach, o cudzie rozmowy z drugim końcem świata za cenę połączenia lokalnego. Skąd się jednak wziął i co to takiego właściwie?

Pojęcie Internetu do powszechnego użytku weszło niedawno, ale jako zjawisko powstało w latach 60- tych zeszłego stulecia. Pomysł stworzenia sieci powstał na gruncie walki o władzę nad światem. Nikt nie myślał wówczas o tym, jako zjawisku dla mas, nikt nie przewidywał jak bardzo jego funkcja ulegnie zmianie. „Już w czerwcu 1945 roku Vannevar Bush, dyrektor amerykańskiego urzędu do spraw badań naukowych, przedstawił pomysł czegoś, co współcześnie możemy określić jako multimedialny komputer podłączony do sieci, będącej skarbnicą wszelkiej wiedzy. Jego system Memex mógł gromadzić wszelkie książki, zapisy, korespondencję, a nawet fotografie i w razie potrzeby pokazywać dane na ekranie. Pomysł poszedł wtedy w zapomnienie, ale odrodził się w czasie „Zimnej Wojny” [On-line: www.pcworld.pl].

W 1957 w szczytowym okresie „Zimnej Wojny” Związek Radziecki wystrzelił Sputnika, zaskakując tym samym Amerykanów, przyzwyczajonych do sukcesu i przewodzenia wynalazkom. W odpowiedzi na to Departament Obrony Stanów Zjednoczonych utworzył ARPA (później ARPAnet), która to miała unowocześnić armię amerykańską (początkowa nazwa to DARPA – skrót od Defense Advanced Research Projects Agency). Głównym założeniem było uniemożliwienie zniszczenia głównego centrum dowodzenia – czyli sieci. Sieć taka – jak planowano - nawet po ewentualnej wojnie atomowej z ZSRR nadal sprawnie łączyłaby jednostki wojskowe na terytorium USA. Nie istniały wówczas jeszcze komputery osobiste, używano komputerów centralnych (mainframe computers) – superkomputerów. System komputerowy była to gigantyczna, wrażliwa na uszkodzenia skrzynia, ustawiona w klimatyzowanym pomieszczeniu, spełniająca rolę centrum. Od niej wychodziły kable, wiodące do zespołów złożonych z monitora i klawiatury.(por. A. J. Kennedy, 2000, s. 651).

W ciągu następnego dziesięciolecia do Sieci gromadnie dołączały inne stacje badawcze, a także uniwersytety. Jako pierwsze do współpracy dołączyły: Uniwersytet California z siedzibą w Los Angeles, Massachusetts Institute of Technology oraz Uniwersytety Stanforda i Harvarda, zaś w 1973 roku Sieć sięgnęła poza Atlantyk, obejmując University Collage w Londynie i Królewskie Zakłady Radarowe w Norwegii.(por. A. J. Kennedy, 2000, s. 652).

W latach 70-tych powstała pierwsza poczta elektroniczna – FTP (protokół transmisji plików) i Telnet (protokół zdalnego dostępu do komputerów), oraz coś, co później przeistoczyło się w Usenet – grupy dyskusyjne.

Na początku lat 80-tych pojawiły się TCP/IP (obecnie główne protokoły komunikacyjne Internetu), Domain Name System (DNS – system nazw domenowych), Network News Transfer Protocol (protokół stosowany do wymiany wiadomości w grupach dyskusyjnych), oraz europejskie systemy EUnet (europejska sieć UNIX), MiniTel (powszechnie stosowany francuski system informacyjny) i Janet (sieć akademicka), a także japońska sieć UNIX [A. J. Kennedy, 2000, s. 652]. ARPAnet ostatecznie przeznaczono do obsługi komunikacji w sferze badań naukowych, a amerykańskie sprawy wojskowe przejęła osobna sieć - MILnet.

W 1986 roku organizacja National Science Foundation utworzyła NSFnet, wiążąc pięć uniwersyteckich ośrodków wyposażonych w superkomputery. W ten sposób otwarto uniwersytetom dostęp do bardzo dużej ilości danych i możliwości ich przetwarzania. Każdy, kto chciał włączyć się do sieci, musiał być podłączony przynajmniej do jednego z ośrodków superkomputerowych, a to z kolei dawało mu dostęp do wszystkich pozostałych komputerów tworzących sieć – nawet do tych, które były połączone z siecią za pośrednictwem innej bramki (tzn. systemu komputerowego, który działa jak tłumacz pomiędzy różnymi rodzajami komputerów, dzięki czemu mogą się one porozumiewać i współpracować w cyberprzestrzeni). Sieć NSFnet stała się bardzo popularna. Dodawano do niej coraz więcej komputerów, gdyż wszyscy na uczelniach i w rządzie chcieli mieć dostęp do jak największej ilości danych. Zamiast jednak wciąż dodawać komputery do sieci superkomputerów, utworzono więcej Sieci i łączono je ze sobą. Tę potężną pajęczynę nazwano „siecią sieci”, czyli Inter – Net – Network, określaną dziś Internetem.[tamże, s. 653].

Na stronach internetowych jednego z czasopism www.pcword.pl zajmujących się problematyką mediów o Internecie napisano: „(...) w ramach jednego z zespołów roboczych Internet Engineering Task Force, organizacji zajmującej się opracowywaniem standardów działania internetu, E. Krol z Uniwersytetu Illinois oraz E. Hoffman z firmy Merit Network opracowali dokument RFC1462 – What is the Internet?
Według tego dokumentu na internet składają się trzy elementy:
  1. Połączone sieci (network of networks) oparte na protokołach TCP/IP.
  2. Społeczność (community of people), która używa i rozwija tę sieć.
  3. Zbiór zasobów (collection of resources), które znajdują się w tej sieci.

Ta składająca się z trzech części definicja wprowadza rozróżnienie pomiędzy technicznym aspektem Internetu, symbolizowanym przez pierwszy element, aspektem społecznym obecnym w drugim i aspektem informacyjnym, określonym w trzecim elemencie. Elementy te są ze sobą ściśle powiązane. Tym samym „używanie Internetu” to nic innego jak działanie członków społeczności przy pomocy sieci, mające na celu odnalezienie i wykorzystanie znajdujące się w niej zasobów informacyjnych”. I dalej: „Słowo Internet padło po raz pierwszy w 1973 roku. Wtedy to Bob Kahn i Vinton Cerf przedstawili ideę Internetu, czyli „międzysieci” łączącej sieci komputerowe, wykonane w różnych technikach i działających z różnymi protokołami (sposobami przesyłania danych)” [On-line: www.pcworld.pl].

Między 1984 a 1988 rokiem liczba hostów (komputerów, które świadczą określone usługi dla użytkownika) włączonych do sieci, którą już nazywa się Internetem – wzrosła z około 1000 do ponad 60000. W następnych latach do Sieci podłączyły się kolejne kraje i Internet ogarnął cały świat.

W tym samym czasie (początek lat 90-tych) wprowadzono Internet Relay Chat (IRC), który wykorzystywano jako alternatywne źródło informacji o wojnie w Zatoce Perskiej. W 1990 roku przestała istnieć ARPAnet, a funkcję zarządzania Internetem przejęło NSF-net. Internet stał się zbyt atrakcyjnym źródłem informacji i sposobem komunikacji, by pozostać tylko i wyłącznie do użytku środowiska naukowego i akademickiego. Zaczął się nim interesować wielki kapitał, tym bardziej, że sytuacja na świecie sprzyjała biznesmenom; zimna wojna skończyła się, a gospodarka wielu państw po wydarzeniach na rynku akcji w 1987 zaczęła stawać na nogi. Transakcje giełdowe pojawiły się na ekranach komputerów. Sfery finansowe chciały mieć łatwy i szybki dostęp do bieżących danych. W 1991 roku NSF uchyliła ograniczenia, które blokowały sieciowe inicjatywy komercyjne, zaistniała, więc możliwość prowadzenia w sieci przedsięwzięć finansowych. Zaraz potem pojawiły się w nich sprawy dotyczące zwykłych obywateli. Zanim jednak ogół dostał się do „infostrady”, ktoś musiał zacząć sprzedawać połączenia. Żeby odciążyć NSFnet stworzono w tym celu Commercial Internet eXchange (CIX) – sieć komercyjnych usługodawców internetowych.[A. J. Kennedy, 2000 s. 654]. W tym czasie Internet cieszył się już dużą popularnością, ale miał wadę: szukający musiał wiedzieć gdzie szukać, co z kolei było związane z koniecznością znajomości systemu UNIX. Tworzono, więc programy pomagające w „buszowaniu” w masie informacji, były to: WAIS, Gopher i Veronika, a przede wszystkim używane obecnie World Wide Web. [tamże, s. 655].

WWW miało początkowo służyć tylko wymianie materiałów naukowych z dziedziny fizyki. Tim Berners - Lee w 1989 roku miał na myśli stworzenie sieci, w której informacje z dowolnego źródła byłyby dostępne w prosty i logiczny sposób za pomocą jednego programu i dla każdego rodzaju komputera. WWW spełniał te oczekiwania, obejmując wszystkie istniejące elementy Internetu, w tym FTP. Gophera i Telnet, w niezmienionej postaci. Był to niewątpliwy sukces. O początkach www.pcworld.pl na swoich stronach internetowych piszą tak: „Internet rozrastał się, ale nadal przekazywano nim jedynie tekst, bez najmniejszego śladu obrazu. Dopiero w początkach lat 90-tych w Europejskim Laboratorium Fizyki Cząstek Elementarnych (CERN) w Genewie Tim Berners – Lee opracował wreszcie multimedialny standard World Wide Web. Umożliwia on łączenie danych tekstowych z grafiką, dźwiękiem i prezentowanie ich na tzw. stronach WWW.

W ciągu 12 miesięcy, do czerwca 1994 roku ruch w obrębie WWW wzrósł 25-krotnie a nazwy domenowe organizacji komercyjnych (com) zaczęły przewyższać liczebnością adresy instytucji związanych z edukacją (edu). W miarę rozwoju Sieci powiększała się globalna wioska międzynarodowej społeczności użytkowników Internetu. Na początku 1995 roku Internet był już na dobre domeną ogółu. Mosaic straciła popularność, gdyż pojawiła się lepsza przeglądarka – Netscape Navigator. Microsoft, który do tej pory lekceważył Internet, wypuścił Windows 95 – system operacyjny dla komputerów osobistych, obejmujący dostęp do ich własnej sieci – Microsoft Network. Zasadniczym atutem Microsoftu miała być osobna sieć, która mogła zająć miejsce Internetu, dając niepodzielną władzę do zasobu informacji. Tak się nie stało. „Od 1996 roku ponad 100 amerykańskich uniwersytetów pracuje nad nowym projektem – Internet II. Celem prac jest stworzenia sieci następnej generacji, która umożliwi jeszcze lepszy transfer danych. Sieć oprócz obecnie już znanych usług będzie oferowała kilka nowych:

  • Teleimmersję – czyli umożliwienie przebywania osobom przybywającym w różnych miejscach geograficznych we wspólnej przestrzeni wirtualnej;
  • Learning Wave – instrumenty programowo – sprzętowe, służące do procesu edukacyjnego;
  • Biblioteki cyfrowe i dystrybucję informacji – dostęp do ulepszonej wizualnie informacji oraz konsultacji z ekspertem z danej dziedziny;
  • Wirtualne laboratorium – umożliwiające symulację zjawisk z różnych dziedzin życia”.(A.Bremer, M.Sławik, 2000).

Od początku lat 90-tych historia sieci internetowej dotyczyła także Polski. W 1991 roku na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego powstaje pierwszy polski węzeł internetowy. Powołana do życia zostaje także instytucja pod nazwą Naukowe i Akademickie Sieci Komputerowe – NASK, której zadaniem była koordynacja organizacji sieci w Polsce.. Szybki przekaz informacji i łatwy dostęp do danych, może być tak samo dobrodziejstwem jak i minusem Internetu. Wraz ze stronami WWW i wolnością, co do treści „wkładanych” na strony, z Sieci zrobił się bank informacji, ale i – można powiedzieć – wysypisko odpadów toksycznych; równie łatwo znaleźć tu można było przepis na zupę, jak i na bombę. To zaniepokoiło władze. Starano się likwidować „niepożądaną” twórczość i karano tych, którzy rozpowszechniali artykuły i zdjęcia o tematyce erotycznej, homoseksualnej, aborcji. Okazało się, że bardzo trudno wyznaczyć jest granice nieprzyzwoitości.

Doświadczenie wykorzystywania Komputerów i Internetu w procesie wspomagania rozwoju dzieci


O wykorzystaniu nowoczesnej technologii informacyjnej w pracy korekcyjno-rewalidacyjnej oraz wspomagającej B. Siemieniecki wskakuje na następujące aspekty:

  • usuwanie zaburzeń rozwojowych,
  • rozwijanie umiejętności intelektualnych,
  • wspomaganie rozwoju osobowościowego,
  • oswojenie się z komputerem.

Wykorzystanie technologii informatycznej w diagnozowaniu i terapii jest nową, dynamicznie rozwijającą się dziedziną, która swój rozwój zawdzięcza uzyskiwaniu znaczących efektów dydaktyczno – wychowawczych.(1999, s. 6). Wykorzystanie komputera na lekcji doskonale stymuluje różnorodne sytuacje dydaktyczne, daje uczniom możliwość indywidualnej pracy i stymuluje do samodzielnego rozwiązywania problemów, dostarczając rozlicznych aktywizujących mobilizujących bodźców. Szereg zalet, jakie posiada komputer powoduje, że należy uznać za korzystną ideę wspierania zajęć terapeutycznych dla dyslektyków poprzez pracę z odpowiednimi programami (tj. np. Dyslektyk, www.bpp.com.pl )(tamże, s. 26).

Terapia z wykorzystaniem komputera nie jest jeszcze w Polsce rozpowszechniona, być może z powodu braku funduszy na sprzęt, oprogramowanie, braku odpowiednio przygotowanej kadry. Nadal mówi się i pisze zbyt mało na ten temat, co powoduje u pedagogów i rodziców słabą orientację, co do tej formy terapii. Brakuje fachowej literatury, a pedagodzy specjalni stosujący tę metodę w terapii czy edukacji kierują się zazwyczaj intuicją.

Przedmiotem terapii są więc zdolności człowieka i ich rozwój. Potrzebne są do tego jeszcze środki i metody realizacji, których mamy i stosujemy wiele. Jeśli więc komputer wszedł na stałe do naszego życia, obcujemy z nim w pracy i w domu, służy nam do zabawy, czerpania wiadomości o świecie, pobierania i przesyłania danych do komunikacji, to dlaczego nie sprawić, by można go było wykorzystać w terapii z osobami o deficycie intelektualnym?
Wydaję się, iż mimo niedostatecznej ilości wzorców oraz opracowań dotyczących terapii z wykorzystaniem komputera, nieuniknionym jest, iż ta forma terapii zadomowi się wkrótce na stałe w szkołach specjalnych, oraz instytucjach zrzeszających osoby niepełnosprawne.

Można zadać pytanie: po co stosować „obcy” komputer, jeśli jest tyle różnorodnych, ciekawych, odnoszących skutki, sprawdzonych, lubianych przez dzieci form terapii?

Na ten temat zdania specjalistów są podzielone, ale również rodzice mają w tym temacie dużo do powiedzenia. Odpowiedzią na to pytanie będzie po części dalsza treść tego rozdziału, tzn. postaram się przytoczyć materiały, których zawartość może przekonać, co do sensu wprowadzania tej terapii. Natomiast odpowiedź na pytanie, jak zapatrują się na jej istnienie rodzice i pedagodzy (jak i opinię dotyczącą korzystania z Internetu) postaram się uzyskać poprzez przeprowadzenie odpowiednich badań.

Według J. Łaszczyka „Dzieci niepełnosprawne w tym także umysłowo upośledzone, którym stworzono możliwość dostępu do komputera, bardzo chętnie z tej możliwości korzystają, szybko opanowują zasady obsługi prezentowanych programów komputerowych, które są zazwyczaj dość proste, z dużym zaangażowaniem pokonują kolejne stopnie komputerowego wtajemniczenia. Nauczyciele pracujący z dziećmi specjalnej troski, którzy podjęli próby wykorzystania w swej pracy techniki komputerowej, zgodnie twierdzą, iż komputer może być użytecznym środkiem wzbogacającym proces kształcenia tych dzieci. Nauczyciele z pewnym zaskoczeniem konstatują fakt, że trudno wyuczalni, nawet stosunkowo prostych czynności uczniowie, jednocześnie dosyć szybko opanowują podstawowe umiejętności z zakresu obsługi komputera”(1998, s.12).

Zapewne dużą rolę w powodzeniu stosowania komputera w procesie edukacyjnym u dzieci odgrywa walor „nowości” oraz postrzeganie sprzętu komputerowego jako „sprzętu dla dorosłych” – jest to coś, czego jeszcze nie było, szczególnie dla dzieci, które nie mają komputera w domu, lub też rzecz, przy której pracuje któryś z rodziców. To zwiększa rangę i atrakcyjność. Wywołuje pozytywną motywację do uczenia się, sprzyja zainteresowaniu nauką, pobudza jego aktywność własną itp. Należy podkreślić fakt, iż uczniów o obniżonej sprawności poznawczej cechuje – przeciwnie do tzw. uczniów normalnych – naturalna niechęć do uczenia się, a uruchomienie ich aktywności szkolnej wymaga od nauczyciela wielu specyficznych zabiegów motywacyjnych i aktywizujących procesy postrzegania, uwagi, zapamiętywania itp. Komputer zaś, przez swą atrakcyjność techniczną, a nawet tajemniczość, sam sobą wywołuje zainteresowanie, pozytywną motywację do pracy z tym skomplikowanym rządzeniem, a więc i do nauki, wywołuje i utrzymuje aktywność własną ucznia” (tamże, s. 13).

Praca z dziećmi niepełnosprawnymi, aby była skuteczna, wymaga stosowania różnorodnych pomocy dydaktycznych – prostych i ciekawych, a jednocześnie na tyle zróżnicowanych, by pobudzać różne sfery, czyli oddziaływać na różne receptory. Tu korzysta się z dostępnych na rynku książek, kaset wideo, kaset magnetofonowych, puzzli, klocków, układanek, zeszytów ćwiczeń. Materiały te z czasem ulegają zniszczeniu. Wykorzystanie komputera do tworzenia takich pomocy nie tylko odciąża często nauczyciela (opiekuna, terapeutę), ale też jakość uzyskanych tą techniką pomocy jest lepsza, trwalsza i bardziej atrakcyjna. Bezpośrednie zastosowanie komputera do realizacji zajęć dydaktycznych może pełnić, jak sugeruje w/w autor, co najmniej dwojaką funkcję:

  • sprzyjać aktywizowaniu uczniów, wywoływać ich pozytywną motywację do nauki przez uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego,
  • wzbogacać proces kształcenia o nowe, trudno dostępne w kształceniu tradycyjnym środki ilustracji procesów i obiektów poznawanych, np. przez pokazanie ich dynamiki, ruchu (łączenie, rozkładanie, obracanie), eksponowanie istotnych elementów obiektu, ich powiększanie, kontrastowanie kolorem a także przekształcanie przez ucznia eksponowanych struktur bądź tworzenie struktur własnych.

Komputer to też świetne urządzenie do spędzania czasu wolnego, do realizacji hobby (np. rysowanie, redagowanie gazetki, skanowanie i obróbka zdjęć, gromadzenie treści tematycznych) lub poszukiwania i odkrywania nowych zainteresowań, w tym także z użyciem Internetu.

Jak może komputer, a konkretniej program komputerowy i Internet służyć do pracy z osobami upośledzonymi umysłowo? W jaki sposób wpływa na ich rewalidację? Jakie znaczenie ma dla edukacji dziecka?


Programy komputerowe mogą służyć w edukacji do usuwania zaburzeń rozwojowych, do rozwijania umiejętności intelektualnych, do stymulacji rozwoju osobowościowego, oraz pozwalają na poznanie podstaw jego obsługi poprzez oswojenie się z najnowszą technologią.
Oligofrenopedagog M. Siedlecka, po zakończeniu trwającego trzy lata projektu, dokonała podsumowania. We wnioskach podaje, iż wykorzystanie programów komputerowych w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo sprawiło, iż:

  1. Dzieci zdobyły umiejętności w zakresie podstaw obsługi komputera.
  2. Wydłużył się u nich czas koncentracji uwagi na zadaniu.
  3. Ćwiczenia rewalidacyjne stały się mniej żmudne i uciążliwe.
  4. Zmniejszyły się trudności w początkowej nauce czytania.
  5. Dzieci odzyskały poczucie własnej wartości i wiarę we własne siły.
  6. Dzieci mogły w sposób bardzo atrakcyjny, zabawowy i bezstresowy uczyć się czytać, pisać i liczyć.
  7. Czas trwania ćwiczeń wydawał się dziecku krótszy.
  8. Dzieci były pozytywnie motywowane do pracy na lekcjach.
  9. Dzieci często odnosiły sukces i były nagradzane (Szkoła specjalna, 1998, s.192).

Komputer jest wspaniałym, choć jeszcze niedocenionym narzędziem rewalidacji. Ogromną wartością jest zastosowanie programów multimedialnych, wymuszających działanie wszystkich analizatorów i przemycających do umysłu dziecka treści rozwijające dziecko poznawczo. Zabawa z komputerem to również nauka jego obsługi. Wiele osób nie widzi potrzeby, aby włączyć komputer w proces rewalidacji, uważając, że dzieci czy osoby dorosłe upośledzone mogą mieć problemy z jego obsługą, a komputer zarezerwowany jest dla ludzi wybitnie inteligentnych. Często problemy z obsługą komputera mają także sami opiekunowie, pedagodzy, czy rodzice dzieci niepełnosprawnych. Problemy te wynikają z powodu braku sprzętu lub nieznajomości zasad jego obsługi. Każdy terapeuta prowadzący zajęcia rewalidacyjne powinien rozpocząć wprowadzenie komputera do rewalidacji. W niedługim czasie rynek będzie dysponował coraz bogatszym oprogramowaniem, umożliwiającym nowoczesną rewalidację.

W praktyce wspomagająco-rewalidacyjnej komputer jest wykorzystywany również w diagnozie i terapii mowy dzieci z wadą słuchu. J. Zielińska stwierdza m.in., iż dzięki urządzeniom i programom komputerowym, oczywiście mając na uwadze odpowiednie ich dobranie do rodzaju niepełnosprawności, prowadzić można „zindywidualizowaną rehabilitację, w tym m.in. kształtować umiejętności niezbędne do prawidłowego rozwoju ekspresji dźwiękowej, doskonalić analizę i syntezę wzrokową, spostrzegawczość i koncentrację uwagi oraz usprawniać zdolności manipulacyjne, koordynację wzrokowo – ruchową, a najważniejsze – pobudzać do działania dzieci zahamowane, stwarzając im szansę na pełniejszy kontakt z resztą pełnosprawnego społeczeństwa. Rozwój nowoczesnej techniki multimedialnej daje nowe i wysoce efektywne możliwości zastosowania jej zarówno w diagnozie, jak i w rehabilitacji osób niepełnosprawnych (...). Zastosowanie mediów w szkolnictwie specjalnym daje szansę na intensyfikację działań rewalidacyjnych w procesie stwarzania dzieciom dotkniętym wadą nowych, wspartych techniką komputerową możliwości życia, nauki i rehabilitacji” (Szkoła specjalna, 2/98, s. 95).

Mówiąc o pomocy dzieciom niepełnosprawnych należy zawsze pamiętać o stopniu upośledzenia lub niepełnosprawności i jej cechach charakterystycznych, jak też różnicach, które mimo to występują u osób, określonych tym samym stopniem.

Działania korekcyjne, zmierzające do naprawy zaburzonej funkcji organicznej bądź psychicznej, wsparte komputerowo, mogą przynieść zupełnie nową jakość. Rzecz w tym, iż użycie komputera pozwala nauczycielowi, a także uczniowi, staranniej kontrolować wykonywane czynności, a niekiedy wręcz wymusza precyzyjne ich wykonanie. Efekt, o którym mowa, uzyskujemy dzięki temu, że komputer tworzy szerokie możliwości obrazowania wzorca poprawnego działania i jego wyniku, co umożliwia szybkie korygowanie błędów. Dotyczy to nie tylko korekcji zaburzonej sfery ruchowej, ale także np. wad wymowy czy zaburzeń w procesie odwzorowywania.

Działania usprawniające to kolejny zakres zastosowań komputera w procesie rewalidacyjnym. Już sama obsługa systemu wymagająca posługiwania się klawiaturą lub myszą usprawnia rękę, ćwiczy koordynację wzrokowo – ruchową, rozwija umiejętność koncentracji uwagi, spostrzegawczość, a także inne funkcje percepcyjne.

Dynamizowanie wysiłku jednostki, nastawionego na usprawnianie zaburzonej funkcji jest może najważniejszym wymiarem pracy rewalidacyjnej niezależnie od rodzaju niepełnosprawności podmiotu. Dla osiągnięcia tego celu niezbędne jest oddziaływanie na sferę motywacji oraz ściśle z nią związaną sferę emocji.

O wykorzystywaniu komputerów w pomocy psychologicznej pisze również N. E. Brewer. „Dzieci zawsze wydają się zainteresowane zarówno słuchaniem, jak i opowiadaniem własnych historii, a w dzisiejszych czasach komputer znajduje się w wielu klasach i domach. Dla młodzieży jest to fascynujące urządzenie (…)” ( H. Kaduson, Ch. Schaefer, 2002, s. 46). Autorka pisze o tej technice wykorzystania komputera w opracowywaniu własnych historii, jako technice psychoterapii, która „pomaga klientom w opowiadaniu własnych przeżyć z pewnym dystansem, co jest bezpieczne”.

Inną zaletą tej metody jest poczucie ważności, jakie daje dziecku praca przy komputerze. To wzmacnia poczucie pewności siebie. Dzieci czują się ważne bez względu na to, czy piszą same, czy dyktują opowiadanie piszącemu.

Dzieci agresywne lubią sprawować władzę nad komputerem, choć jednocześnie muszą hamować zachowanie, które sprawiłoby, że komputer przestanie spełniać polecenia, których oczekują.

Komputer spełnia ważną rolę w procesie stymulacji intelektualnej. Kiedy pojawia się trudność procesie uczenia się, na każdym etapie rozwoju człowieka w sposób naturalny podejmowane są odpowiednie działania inicjujące, stymulujące, dynamizujące procesy adaptacyjne i stabilizacyjne. Rodzice, nauczyciele i wychowawcy mogą stymulujące działać na dziecko w ten sposób, aby tego typu zagrożenia, zahamowania, opóźnienia rozwojowe nie wystąpiły, a wręcz przeciwnie – ujawniały się wszystkie potencjalne i zdolności autokreacyjne. Istotę edukacji dzieci o obniżonej sprawności umysłowej stanowi stymulacja, jako pobudzanie, wzmacnianie, wzbogacanie zainteresowań i aktywności twórczej, a także często ukrytych i potencjalnych zdolności umożliwiających skuteczne wypełnianie zadań życiowych.

W psychologii i pedagogice specjalnej stymulowanie zewnętrzne oznacza oddziaływania, które polegają na przyspieszeniu, doskonaleniu rozwoju oraz zachęcaniu do autorewalidacji i samorealizacji.

Do podstawowych wymogów w tym zakresie należy stworzenie okazji ku temu, by różnorodne bodźce odpowiednio często mogły docierać do dziecka, celem stymulacji polisensorycznej. Wszelkie braki w oddziaływaniu na rozwijające się zmysły dziecka mogą stać się powodem opóźnień rozwojowych.

Według W. Modzelewskiego (1998, s. 22) ćwiczenia komputerowe mogą realizować cele edukacyjne lub terapeutyczne. Ten rodzaj programów komputerowych jak najbardziej zbliżony jest do ćwiczeń wykonywanych metodą tradycyjną (najczęściej są to ich proste adaptacje), a atrakcyjność ich polega na zmianie formy. Natomiast w stosowaniu gier komputerowych cele edukacyjne (terapeutyczne) realizowane są w sposób pośredni. Zadanie postawione przed dzieckiem wynika z układu gry i stanowi o motywacji dziecka. Z punktu widzenia procesu edukacji (terapii pedagogicznej) scenariusz gry odwraca uwagę dziecka od właściwych treści kształcenia (terapii). A programy użytkowe to przede wszystkim różnego rodzaju edytory (tekstu, grafiki, melodii itp.), służące dorosłym (np. nauczycielom, terapeutom) do organizowania pracy.

Programy informatyczne są to najczęściej mniej lub bardziej rozwinięte formy komputerowej prezentacji wiedzy – od prostych programów do bardzo obszernych encyklopedii multimedialnych. Klasyfikacja pedagogiczna programów komputerowych obejmuje:

  • programy kształcące sprawności psychomotoryczne (rozwijające deficyty),
  • pomagające w opanowaniu określonych umiejętności,
  • wspomagające zdobywanie wiedzy.

Programy kształcące sprawności psychomotoryczne dzieli autor na:

  • programy kształcące sfery percepcyjne (wzrok, słuch),
  • programy kompensacyjne, tj. przystosowujące do korzystania z częściowo ograniczonych zdolności psychomotorycznych,
  • programy korekcyjne, tj. stymulujące rozwój opóźnionych funkcji psychomotorycznych.

Programy ułatwiające opanowywanie umiejętności można dalej klasyfikować ze względu na rodzaj kształconej umiejętności. Programy ułatwiające zdobywanie wiedzy także można dalej dzielić ze względu na opanowywany materiał. Terapeuta dobierając go powinien dokładnie określić jego cele, oraz ocenić formalne cechy programu ze względu na jego:

  • atrakcyjność,
  • polisensoryczność techniki kształcenia (terapii),
  • komunikatywność i łatwość obsługi,
  • otwartość programu (możliwość dostosowania do potrzeb, możliwości dziecka),
  • scenariusz (projekt),
  • czas i tempo,
  • instrukcję obsługi.

Liczą się też walory emocjonalne programu, gdyż od tego zależy zaangażowanie dziecka w proces terapeutyczny. Tu zwrócić uwagę należy na:

  • atrakcyjność programu,
  • pozytywne wzmocnienia,
  • zabawność i komizm (powodujących zmianę nastawienia dziecka do zajęć rewalidacyjnych).

Terapia z wykorzystaniem komputera wpływa również pozytywnie na dzieci nadpobudliwe. Są one zainteresowane pracą przy komputerze, co powoduje, że wyciszają się, są bardziej skupione i skoncentrowane. Przy doborze programu należy wziąć pod uwagę system wzmocnień. W przypadku dzieci z obniżoną sprawnością intelektualną jest to bardzo ważne. Przykładem takiego programu jest „Klik uczy czytać”. Chłopiec, który jest przewodnikiem, często chwali dzieci za dobrze wykonane zadanie. Należy pamiętać, że nie wzmacniamy sytuacji nieprawidłowych, ponieważ w ten sposób utrwalamy złe postępowanie (por. skrypt PCTP).

Terapeuci z Pomorskiego Centrum Terapii Pedagogicznej nie polecają stosowania gier z elementami rywalizacji, gdyż ich zdaniem, mogą się one okazać zbyt stresujące – dzieci upośledzone potrzebują więcej czasu na wykonywanie określonych zadań. Porażka w grze może również działać bardzo frustracyjnie. Na początku terapii najlepiej wprowadzić program zgodnie z zainteresowaniami dziecka. W przypadku młodzieży upośledzonej umysłowo mogą być zastosowane programy rozwijające ich zainteresowania, w tym muzyczne. Wszystkie te informacje i wskazówki należy wykorzystać do stworzenia procesu terapeutycznego.

Dopasowując i wdrażając terapię przez komputer należy kierować się pewnymi zasadami. I tak, zanim zastosujemy program komputerowy powinniśmy, zgodnie ze wskazówkami autorów skryptu, dokonać analizy skuteczności ewentualnych działań. Analiza ta obejmuje:

    a) diagnozę pedagogiczną i psychologiczną uwzględniającą możliwości psychofizyczne osoby poddanej terapii;
    b) dobór i kolejność wykorzystania programów w procesie terapii komputerowej.

W trakcie doboru i oceny programów stosowanych w terapii bierzemy pod uwagę wartość merytoryczną programów oraz zasady rewalidacji, wśród których wyróżniamy:

    a) kryterium możliwości intelektualnych i kompensacyjnych: kompensacja różnych zaburzeń i rozwijanie wrażliwości zmysłowej oraz procesów instrumentalnych,
    b) kryterium stopniowania trudności: na początku stosujemy programy proste i sprawiające dziecku dużo radości, będące dla niego jednocześnie dobrą zabawą. Jako utrudnienie w późniejszych etapach terapii możemy zastosować szybsze tempo pracy oraz programy bardziej skomplikowane,
    c) kryterium funkcji pełnionych przez program: czy program spełnia funkcje terapeutyczne i rozwija nie tylko jedną wyizolowaną cechę, lecz działa kompleksowo na inne,
    d) kryterium merytoryczno – graficzno – dźwiękowe: jakie realizowane są cele poprzez zastosowanie danego programu, czy program koncentruje uwagę grafiką, udźwiękowieniem, co konkretnie rozwija i jaka jest jego wartość merytoryczna,
    e) kryterium motywacyjno – relaksacyjne: terapia powinna zachęcać dziecko do dalszej pracy poprzez uzyskanie w wyniku ćwiczeń pozytywnych efektów, co daje motywację do dalszego działania,
    f) kryterium rozwoju społecznego: nauka nowych umiejętności, przełamanie stereotypowego myślenia na temat komputerów i ich zastosowania we współczesnej terapii pedagogicznej - przygotowanie do życia, podjęcie zatrudnienia, w końcu stworzenie wartościowego miejsca pracy (skrypt PCTP).

Podobnie I. Pulak podczas XII Ogólnopolskiego Sympozjum „Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym” wymienia argumenty za i przeciw dotyczące użycia komputera w edukacji i terapii.
Zgodnie z zasadą indywidualizacji procesu dydaktycznego oprogramowanie komputerowe gwarantuje nam możliwość samodzielnej pracy dostosowanej do poziomu danego dziecka. Komputer, w zależności od oprogramowania, w jakim pracujemy, może być wykorzystywany do nauki, zabawy, terapii. Wszystko zależy od inwencji prowadzącego. Konieczne jest dysponowanie odpowiednią liczbą programów multimedialnych oraz dokładne zdiagnozowanie naszego ucznia czy uczestnika terapii. Przykładowe strony internetowe, które można wykorzystać w pomocy dzieciom to: www.promyczek.com.pl; www.dolinka.szkola.net; www.dzieci.wp.pl; www.dzieci.org.pl.

Dla zainteresowanych (rodziców, nauczycieli, opiekunów) polecam różne strony internetowe w języku polskim, zawierających cenne informacje i doświadczenia w tej dziedzinie:

  • www.promyczek.com.pl - są to strony wydawnictwa dla dzieci (miesięcznika) a na nich znajdują się bajki (z użyciem tekstu i obrazka), konkursy, zabawy, galeria nadesłanych zdjęć, propozycje książek, filmów, bajek na kasetach video;
  • www.dolinka.szkola.net - bardzo interesująco i atrakcyjnie zrobione strony dla nieco starszych dzieci (początek szkoły podstawowej), twórcy oferują: informacje z kraju i ze świata, czat, założenia konta pocztowego, porady psychologa, zakupy, wiadomości z różnych dziedzin życia;
  • www.dzieci.wp.pl - kolorowa strona, przejrzysta, z atrakcyjną animacją, podzielona na części zawierające: opowiadania, labirynty, wiersze, zdjęcia, puzzle, pocztówki, kolorowani, zabawy edukacyjne;
  • www.dzieci.org.pl – strona dzieci sprawnych inaczej, ale wiele z treści przyda się też rodzicom.

Internet w procesie profilaktyki i wsparcia psychospołecznego młodzieży


Grupa młodych użytkowników komputerów i Internetu jest coraz większa, w większości szkół już znajdują się pracownie komputerowe, nie mówiąc o wpływie i atrakcyjności kawiarenek internetowych na wdrażanie młodzieży do życia w świecie wirtualnym.

Młoda osoba poszukuje własnej autonomii, przygotowuje się do większej samodzielności, co łączy się to czasami z elementami buntu, lekceważenia dotychczasowych autorytetów i w konsekwencji mogą się pojawić elementy izolacji, poszukiwania samotności. Również ważnym obszarem rozwojowym dla młodzieży to rozwinięcie własnej indywidualności ( Rostowska, Rostowski 1987, Gaś 1995).

Dla potrzeb profilaktyki i wsparcia psychospołecznego młodzieży można w zasadzie jeszcze inaczej organizować te usługi w instytucjach, szkołach, ośrodkach opiekuńczych i resocjalizacyjnych np. poprzez zatrudnienie psychologa specjalisty, albo wyszkolenie kwalifikowanej kadry pedagogicznej w zakresie poradnictwa psychologicznego, prewencji i interwencji kryzysowej. Następnie można udostępnić usługi internetowe dla młodzieży z odpowiednim przygotowaniem, a na końcu uruchomić stronę internetową wraz ze wszystkimi informacjami dla potrzeb prawidłowego kontaktu.

Strona internetowa powinna być z jednej strony atrakcyjna w wyglądzie, tak, aby była konkurencyjna, a z drugiej wystarczające łatwa w korzystaniu z jej bogatych usług: od rozmaitych informacji na temat zachowania, zagrożenia i sposobów samopomocy, do możliwości nawiązywania anonimowych kontaktów konsultacyjnych. Taka forma może być bardzo przydatna, gdyż umożliwia skorzystanie z usług psychologicznych w miarę potrzeb każdego człowieka, w zależności od sytuacji.

Świat Internetu otwiera przed młodą osobą niewyobrażalną ilość zgromadzonych informacji i nieograniczoną możliwość odkrywania za ich. Otwiera możliwość zrozumienia a także rozwiązywania specyficznych dla tego wieku problemów rozwojowych, na przykład zadań sfery relacji interpersonalnych, sfery wartości, systemu etycznego i moralnego, zainteresowań, orientacji światopoglądowej i samoświadomości.

Wirtualna biblioteka i przestrzeń wirtualna to doskonałe medium, pozwalające na zawieranie, podtrzymywanie i umacnianie relacji interpersonalnych młodych ludzi z rówieśnikami na całym świecie, co otwiera przed nimi możliwości skorzystania z nieograniczonego bagażu doświadczeń dla rozwiązywania swoich problemów i samorozwoju.

Przybywanie w rzeczywistości wirtualnej stawia użytkownika Internetu w odmiennej sytuacji, gdzie interakcje i komunikacja przebiegają w odmienny od codziennego doświadczenia sposób. Nowa jakość doświadczenia wyznaczona jest specyficznymi charakterystykami wirtualnej przestrzeni, którymi według Suler (1996)są:

  1. Ograniczenie doświadczeń sensorycznych (Limited sensory experience): środowisko wirtualne zakłada możliwość kontaktów opierających się na doświadczeniu wykorzystującym zmysł wzroku, słuchu oraz kombinacji obu tych modalności. Wciąż jednak brak kontaktu fizycznego jest istotnym ograniczeniem.
  2. Płynność tożsamości oraz anonimowość (Identity flexibility and anonymity). Brak bezpośredniej interakcji między użytkownikami Internetu owocuje nietypowymi pomysłami w zakresie autoprezentacji uczestników rozmowy. Mogą, ale nie muszą odkrywać bliższych informacji na swój temat.
  3. Zrównanie statusów (Equalization of status). Przestrzeń wirtualna daje równe szanse jej użytkownikom niezależnie od ich statusu, zamożności i rasy. Dzięki temu wpływ na innych zależy jedynie od zdolności komunikacyjnych osoby, wytrwałości i oraz prezentowanych przez nią stanowisk.
  4. Pokonywanie ograniczeń przestrzennych (Transcending spatial boundarie). Komunikacja internetowa daje możliwość kontaktowania się z osobami o podobnych zainteresowaniach i potrzebach, niezależnie od miejsca, jakie zamieszkują oraz dystansu między nimi. Pokonywanie dystansów w ciągu kilku minut, czy sekund, buduje nowy świat, niezależnie od uwarunkowań geograficznych.
  5. Rozciąganie i koncentracja czasu (Time stretching and condensation). Cyberprzestrzeń daje możliwość komunikacji synchronicznej, kiedy wiele osób w jednym czasie uczestniczy w tej samej rozmowie.
  6. Dostępność wielu kontaktów (Access to numerous relationships). Z dość dużą łatwością kontaktować się można z zasadniczo liczną grupą osób. Dzięki zaawansowanym opcjom wyszukiwania, filtrowania, wybierania, efektywnym staje się komunikowanie z określonymi przez użytkownika osobami bądź grupami.
  7. Możliwość permanentnego zapisu (Permanent records). Komunikacja wirtualna i znajomość internetowa mogą być w całości udokumentowane, a zapis rozmów przechowywany.
  8. Odmienne stany świadomości (Altered and dreams states) – siedząc przed monitorem komputera i sterując rzeczywistością za pomocą klawiszy klawiatury możemy doświadczać stanów na podobieństwie marzeń sennych. Istnieje prawdopodobieństwo, iż możliwość ta jest przyczyną niektórych form uzależnień internetowych.

Rzeczywistość wirtualna otwiera przed młodzieżą możliwość wyboru form wykorzystania Internetu w zależności od jej potrzeb i motywacji w danej sytuacji (w tym stopnia uzależnienia od Internetu): przyglądanie stron WWW, korzystanie z poczty, uczestnictwo w chatach lub grupach dyskusyjnych.

Ze wstępnych analiz zagadnienia (B.Aouil, 2001) wynika, iż wielu ludzi, a przede wszystkim w młodszym wieku, woli mieć wsparcie psychologiczne i duchowe w wirtualnej postaci (tzw. „wirtualnego anioła stróża”), gdzie jest możliwość skonsultowania z nim wielu spraw w każdej chwili bez konieczności bezpośredniego kontaktu. To według autora nie stanowi zagrożenia dla rzeczywistych (żywych) kontaktów dla celu pomocy i wsparcia.

Poszukując interesujących informacji młoda osoba ma szanse poznać wiele nowych poglądów na różne tematy, odkrywa nowe dla niej punkty widzenia, poznaje odmienne zwyczaje i kultury. Jednocześnie przystosowuje się do wymogów życia w świecie. Nie oznacza to jednak, że w tym nie ma zagrożeń dla rozwoju osobowego lub moralno-etycznego młodego człowieka: w Internecie informacje prawdziwe sąsiadują z bałamutnymi, treści pożyteczne i szlachetne znajdują się obok szkodliwych.

Rzeczywistość wirtualna jako przestrzeń edukacyjna


Internet podobnie jak wiele wynalazków najnowszej techniki ma dwa końce. Podobnie jak u dzieci i młodzieży, tak i u osób dorosłych może być on szkodliwy zarówno bezpośrednio jak i pośrednio, ale wykorzystywany celowo i planowo np. w edukacji i szkoleniach stwarza ogromne możliwości na poprawę lub wsparcie jakości życia tychże ludzi.

Szkolenia przez Internet zyskują coraz większą popularność. Nie wszystkie kursy w równym stopniu nadają się do tego, by realizować je przez sieć. Na pewno jednak szkolenia informatyczne, a także przekazujące konkretną wiedzę m.in. z dziedziny prawa czy finansów do takich właśnie należą. Jako argumenty przemawiające za tego typu edukacją podaje się najczęściej:

  1. Redukcję czasu – badania wykazują, że szkolenia elektroniczne pozwalają zredukować czas potrzebny na opanowanie określonych umiejętności nawet do 50%. Redukcja czasu jest wynikiem możliwości samodzielnego ustalania tempa pracy, interaktywności, szybkiego uzyskiwania informacji zwrotnych oraz personalizacji przekazu.
  2. Redukcję kosztów – szkolenia mogą być dostarczone bez względu na miejsce, w jakim się znajduje uczestnik kursu lub student, co eliminuje koszty podróży i straty związane z absencją, ponieważ student korzysta z kursu w dogodnym dla niego czasie. Dodatkowo koszty szkoleń elektronicznych zmniejszają się gwałtownie wraz ze wzrostem liczby studentów.
  3. Wysoką jakość kursów – szkolenia elektroniczne są specjalnie przygotowywane najczęściej z uwzględnieniem optymalnego czasu pracy przy komputerze i zachowują tę samą jakość każdego dnia. Istnieje możliwość dokonywania częstych modyfikacji lub uaktualniania kursu.
  4. Uczenie się przez osobiste doświadczenie – interaktywna i bogata architektura kursów została zaprojektowana z myślą o zaspokojeniu potrzeb uczących się osób dorosłych. Materiał zawiera liczne okazje do ćwiczeń i nabywania umiejętności praktycznych. Poprzez taką formę przekazywania wiadomości zwiększa się zaangażowanie i uwagę studentów.
  5. Osiągnięcia są silnym czynnikiem motywacyjnym - testy wstępne pozwalają ustalić, jakie wiadomości są już znane uczestnikowi szkolenia i koncentrować się na wiedzy i umiejętnościach, jakich uczestnik jeszcze nie posiada. Poza tym szkolenia elektroniczne dostarczają motywacji poprzez natychmiastową reakcję na odpowiedzi studenta i jego indywidualne zaangażowanie. Studenci studiujący na odległość otrzymują większą elastyczność, kontrolę i odpowiedzialność za proces własnej nauki. Kiedy już odkryją rejony własnych zainteresowań, staja się aktywnymi poszukiwaczami wiedzy, a nie tylko odbiorcami instrukcji?
  6. Zwiększenie zapamiętywalności – proces kształcenia studentów jest bardziej zindywidualizowany i dlatego studenci uczą się i zapamiętują więcej informacji. Oddziaływanie wysokiej jakości filmów, grafik, fotografii, tekstu, wykresów trójwymiarowych i dźwięku czyni informacje bardziej przystępnymi. Oczywiście najlepsze nawet multimedialne środki dydaktyczne nie zastąpią kontaktu z rzeczywistością, ale również w tradycyjnym procesie dydaktycznym ten kontakt nie zawsze jest możliwy np. ze względów na wysokie koszty.
  7. Większą dostępność – szkolenia elektroniczne zwiększają dostępność edukacji o wysokiej jakości. Szkolenia mogą być dostarczane do miejsc, gdzie ilość studentów nie jest wystarczająco duża, lub baza lokalowa nieodpowiednia, aby zapewnić opłacalność prowadzenia studiów lub kursów w sposób tradycyjny.
  8. Przejście do gospodarki opartej na wiedzy – szkolenie umożliwia szybką dystrybucję niezbędnej wiedzy oraz jej stabilna absorpcję.
  9. Globalizację kadry – szkolenie lub studia zamiast być wydarzeniem, stają się niezbędnym i stałym elementem podnoszenia kwalifikacji zawodowych niezależnie od wieku osobnika, jego miejsca zamieszkania itp. Z czasem także e-learning powinien być jednym z ważniejszych czynników walki z bezrobociem.

Należałoby także w tym miejscu podkreślić, że nie ma i nie powinno być jednolitego modelu kształcenia na odległość (e-learningu) niezależnie od dyscypliny i uczelni lub firmy prowadzącej kształcenie. W Polsce na dzień dzisiejszy, co najmniej kilka uczelni prowadzi studia na odległość (Polski Uniwersytet Wirtualny, Wyższa Szkoła Bankowa w Nowym Sączu, Politechnika Warszawska itd.), a z dnia na dzień coraz więcej instytucji prowadzi wspomaganie tradycyjnego procesu dydaktycznego pośrednimi formami tzw. blended –learningowymi, np. w komunikacji nauczyciel - student, w zbieraniu i obróbce danych, w organizacji i administrowaniu samego procesu kształcenia, we wzbogacaniu treści przekazu informacji multimedialnymi środkami dydaktycznymi.

Zwolennicy tej technologii są zdania, że pozwala ona dziś na bardzo atrakcyjne, interaktywne formy przekazu wiedzy. Sceptycy przekonują, że nic nie zastąpi osobistego kontaktu trenera, nauczyciela i grupy. Prawda leży jak zwykle po środku – szkolenia internetowe czasem stanowią znakomite uzupełnienie tradycyjnych form nauczania, a niekiedy są wystarczającą czy wręcz najlepszą metodą przekazywania wiedzy. Podobnie rzecz się ma w pomocy psychologicznej – jednym pacjentom wystarczy porada online, a dla innych będzie to tylko uzupełnienie tradycyjnej terapii.

Wiele uczelni już na stałe wprowadziło wspomagające formy zdalnego kształcenia przez Internet a inne planują wprowadzenie ich w najbliższych latach. Przykładem może być planowane w najbliższym czasie wdrożenie „Ramowego programu nauczania w zakresie technologii informacyjnej w uczelniach pedagogicznych” na wszystkich kierunkach studiów przygotowujących nauczycieli, który składa się z trzech zasadniczych bloków:

    I. Blok informatyczny – prowadzi do uzyskania kompetencji w zakresie posługiwania się środkami i narzędziami technologii informacyjnej;
    II. Blok metodyczny – pozwala przyszłym nauczycielom nabyć umiejętności nowoczesnego nauczania swojego przedmiotu z wykorzystaniem środków i narzędzi TI;
    III. Blok uzupełniający – stanowi uzupełnienie specjalistycznej wiedzy informatycznej, dostosowanej do potrzeb i możliwości kierunku studiów i przedmiotu nauczania.

Obligatoryjna realizacja w/w ramowego programu ma na celu zapewnienie przyszłym i obecnym nauczycielom przygotowanie do uzyskania wymaganego w przyszłości przez MENiS tzw. „Certyfikatu w zakresie TI”. Mając na uwadze zapewnienie wszystkim nauczycielom (przyszłym i obecnie pracującym) odpowiedni standard przygotowania w zakresie TI planowane jest przygotowanie e-learningowej wersji realizacji w/w programu. Uważa się, że przygotowanie, a następnie stała aktualizacja treści e-learningowych spowoduje jednolita szansę dla osiągnięcia założonych standardów w skali całego kraju. Przy tak intensywnie rozwijającym się rynku edukacyjnym wykorzystującym wirtualna rzeczywistość zarówno w samym procesie kształcenia, jak i w szeroko rozumianych procesach obsługi studenta, istnieje pilna potrzeba uregulowań prawnych sankcjonujących dyplomy uzyskane w „wirtualnych uczelniach”.

Internet i komputer w świecie pomocy psychologicznej dorosłym i wspomaganiu ich życia


Zmiany społeczne i ekonomiczne pod wpływem rewolucji informacyjnej i szybkiego rozwoju techniki multimedialnej korelują ze zmianami psychologicznymi w konstrukcji współczesnego człowieka. Wiedza już nie musi być związana z kształceniem umysłu i osobowości. W książce „Kłopoty z tożsamością” Sław Krzemnien-Ojak (1999) pisze o człowieku teleanthropusie i medioanthropusie, czyli o człowieku, któremu media narzuciły tożsamość. Do głębokiej refleksji skłania pytanie T. Stearnsa Eliota, laureata nagrody Nobla: „Gdzie podziała się nasza mądrość, którą zastąpiła wiedza... Gdzie się podziała nasza wiedza, którą zastąpiła informacja?”

Z drugiej strony wiek XXI został słusznie nazwany przez filozofów wiekiem samotności. Przykładem tego jest opowieść J.L. Wiśniewskiego [www.wisniewski.net] o znajomości, miłości przez Internet. Autor zauważa, ze ludziom w dzisiejszych czasach brakuje domowego ciepła i miłości. Znudzone i sfrustrowane osoby w swojej samotności coraz więcej szukają nowych form erotycznych uniesień. Jednym brakuje pikantnych słów, innym – mocnych wrażeń, a reszta po prostu się bawi ”poprzez klawiaturę do orgazmu”.

Doświadczenia w stosowaniu różnego rodzaju pomocy psychologicznej i medycznej za pomocą środków masowego przykazu sięgają wcześniejszych lat XX stulecia: w czasopismach specjalistycznych i popularnych, poprzez pocztę, w sieci radiowej i telewizyjnej oraz za pomocą sieci telefonicznej.

Historia wykorzystywania komputerów na różnych etapach prac klinicznych i badawczych zarówno w medycynie, jak i w psychologii, nie jest krótka. Ta nowa technologia powoli została akceptowana także w praktyce psychologicznej wraz ze wzrostem dostępu do komputerów najpierw w instytucjach naukowo–badawczych, a później w prywatnych klinikach. To wszystko pozwoliło już w latach 80-tych na pojawienie się coraz większej ilości różnych programów komputerowych pomocnych w pracy psychologów i psychiatrów, przede wszystkim do celów diagnostycznych i terapeutycznych ( ograniczone do programów stymulacyjnych i korekcyjnych).

Natomiast wykorzystywanie sieci internetowej w udzielaniu konkretnych usług psychologicznych – pierwsze bezpośrednie doświadczenia miały miejsca w USA w październiku 1972 roku, tuż po pojawieniu się Internetu i polegały na demonstrowaniu bezpośredniej sesji psychoterapeutycznej, korzystając z dwóch komputerów w uniwersytetach Stanford i UCLA during ICCC (http://www.metanoia.org). Jednak popularność Internetu jako jednej z form udzielania usług psychologicznych (na początku pośrednich) była bardziej związana z funkcjonowaniem pierwszych grup dyskusyjnych już od 1976. Ilość tych grup pomnożyła się kilkakrotnie w miarę dostępności głównie cenowej komputerów osobistych (PC) na początku lat 80-tych, i prawdopodobnie już od tamtego czasu pojawiły się pierwsze kontakty pomiędzy psychologami, psychiatrami a klientami.

Pierwsze, organizowane bezpłatne usługi psychologiczne przez sieć, jak podają różne źródła, były skierowane przez Uncle Ezra do studentów uniwersytetu Cornell - Ithaca w Nowym Jorku w 1986. Podobne usługi w zakresie zdrowia psychicznego (bezpłatne) miały miejsce również w Stanach Zjednoczonych w formie jednorazowych konsultacji lub rad na początku lat 90-tych np. Iwan. Goldberg od 1993- (http//www.psych.Helsinki.com) a także Jhon Grohol od 1995 – ( http//www.helphorizons.com).

W późniejszym okresie pojawiły się również płatne usługi psychologiczne. Dr. Bob Holmes był pierwszym, jak sam podaje, który proponował na własnej stronie (http://www.leonardholmes.com) najpierw bezpłatne konsultacje, a jeśli klient był z tego zadowolony, to za kolejne musiał już płacić. Ale pionierem usług w tej dziedzinie był Sommers, który pracował z więcej niż 300 Klientami w okresie 1995 – 1998 na całym świecie, wykorzystując różne dostępne instrumenty internetowe i programy komputerowe (http://www.tidalwave.net).

W tym samym czasie w Europie rozwiały się podobne usługi. Np. w Londynie od 1995 roku funkcjonowały serwery i strony oferujące usługi psychologiczne (np. http://www.pinkpractice.com, http://www.win.net/cyberpsych). Statystyka z końca XX wieku mówi o blisko 1000 psychologach udzielających usług przez sieć internetową.

Obecna praktyka psychologiczna przez sieć obejmować może następujące rodzaje usług:

  1. Psychoterapia: wyłączny bezpośredni kontakt przez sieć internetową (jedno - lub kilkorazowy) pomiędzy klientem i psychologiem z inicjatywy klienta, polegający na udzielaniu pomocy psychologicznej klientowi w zakresie zdrowia psychicznego lub wsparcia emocjonalnego.
  2. Konsultacja lub rada: jest to odpowiedź psychologa lub psychiatry wyłącznie przez sieć na pytania poszczególnych klientów.
  3. Dodatkowy kontakt: jako uzupełniająca forma kontaktu psychoterapii tradycyjnej.

Poglądy na temat zakresu usług internetowych w pomocy psychologicznej były od początku zbliżone i dotyczyły prawie wszystkich rodzajów pomocy psychologicznej. C. Childress (1995) sygnalizował o pozytywnych stronach wykorzystywania nowych teletechnologii w terapii behawioralnej, natomiast Charkalis (1998) pisał już o możliwościach prowadzenia psychologicznych konsultacji przez cyberłącza (cybercounsseling psychology, cybertherapy). John Grohol (1999) zwraca uwagę na fakt, iż cel pomocy psychologicznej przez Internet jest inny niż w przypadku tradycyjnych rodzajów pomocy psychologicznej. Różnica polega głównie na tym, iż pomoc psychologiczna online raczej ma charakter konsultacji w sposobach radzenie sobie z problemami: np. stres, uczenie się, wybór studiów lub zawodu, kryzys małżeński, podejmowanie decyzji itp., oraz przypomina treningi z zakresu asertywności, pozytywnego myślenia itp. (http://www.psychcentral.com).

Wśród gorących zwolenników nowej idei pomocy psychologicznej byli J. Grohol (1998), J.P. Sambson, R.W. Kolodinsky i B.P. Greeno (1997). Ci ostatni zwracali uwagę na 5 nowych obszarów teletechnologii i technologii informacyjnej rozszerzając zakres usług:

  • nowy sposób w relacji i komunikacji;
  • dobre i nowe źródło informacji i dyskusji,
  • nowy obszar badań nad zachowaniami;
  • nowa perspektywa dla edukacji i terapii;
  • nowe wyzwania dla myślenia nad problemami ludzi i systemami ich wartości (Ann E. Hackerman and Bobby G. Geer, 2000).

Natomiast w publikowanym przez A. Barak`a artykule (Psychological Aplications on the Internet) ukazano jeszcze więcej aspektów usług psychologicznych przez Internet np. relacja przez Internet jako dodatkowa forma w tradycyjnej terapii albo nawet alternatywna w przypadku, gdy klient życzy sobie zachowania pełnej anonimowości oraz możliwość prowadzenia takiej terapii, lub wykorzystywania Internetu dla jednorazowych konsultacji, a także dla uzyskania wtórnych opinii przez innych psychologów (A. Barak, 1999). Jeszcze inni autorzy zwracają uwagę na możliwości wdrażania takich usług dla celów profilaktycznych lub pozostawanie w kontakcie z Klientem po zakończeniu terapii.

Punktem zwrotnym w rozwoju usług psychologicznych przez sieć internetową było powołanie w 1997 roku Międzynarodowego Stowarzyszenia Zdrowia Psychicznego w Sieci (ISMHO- http://www.ismho.org.), które jest społeczną organizacją dla psychologów, psychiatrów i wszystkich zainteresowanych tematem pomocy psychologicznej przez Internet. Na stronach ISMHO znajdują się publikacje związane z doświadczeniem poszczególnych terapeutów, wyniki badań dotyczące pomocy psychologicznej przez Internet. W 2000 roku Stowarzyszenie przygotowało projekt Etyki Zawodowej dla pracy psychologów w sieci.

Analizując młodą jeszcze praktykę psychologiczną online, w tym własną - prowadzoną od dwóch lat Akademickim Centrum Pomocy Psychologicznej przy Zakładzie Psychologii Klinicznej Instytutu Psychologii AB w Bydgoszczy (B. Aouil, 2003) - można stwierdzić, iż większość prezentowanych poglądów zarówno na stronach internetowych, jak i w publikacjach naukowych może mieć sprzeczny charakter, gdyż są one raczej oparte z jednej strony na powierzchownych tezach, a z drugiej wyniki badań można na radzie uznać za pilotażowe. Na polskich portalach internetowych można zauważać, coraz więcej stron internetowych poświęconych problemom osób dorosłych, zarówno w aspektach funkcjonowania osobistego, psychicznego, jak i rodzinno-społecznego i zawodowego. Przykładem tych stron są:

  • www.psyche.byd.edu.pl: strona Instytutu Psychologii AB w Bydgoszczy, która zawiera stronę Akademickiego Centrum Pomocy Psychologicznej Online, gdzie można uzyskać pomoc dla dzieci, rodziców, dorosłych, młodzieży, osób niedosłyszących oraz chorych onkologicznie;
  • www.psychologia.edu.pl – rozbudowana witryna Instytutu Psychologii Zdrowia, przede wszystkim zawiera informacje o problematyce uzależnień, terapii odwykowej, a także o zdrowiu i zdrowym stylu życia; zawiera artykuły, nowości wydawnicze, forum dyskusyjne, internetową poradnię psychologiczną, nowości ze świata i inne;
  • www.psychologia.vel.pl – profesjonalny serwis psychologiczny o różnorodnych aspektach psychologii teoretycznej i praktycznej;
  • www.aouilb.republika.pl – prywatna strona psychologa praktyka, wykładowcy Akademii Bydgoskiej, poświęcona zagadnieniom pomocy psychologicznej online (w tym osobom niepełnosprawnym) oraz dyskusji nad tematami współczesnych form psychoterapii;
  • www.pctp.com.pl – strona zawiera informacje o szkoleniach dla terapeutów, nowościach w dziedzinie rewalidacji, opisane są metody terapii, wyjaśnione pojęcia związane z niepełnosprawnością;
  • www.swron.internet.pl – turnusy rehabilitacyjne o profilu rewalidacyjnym z dużą ilością zajęć terapeutycznych, terapeutycznych tym zajęć komputerowych;
  • www.logopedia.pl – ważne informacje dotyczące logopedii (pomoce, testy, ćwiczenia, opisane wady i pomoc on-line);
  • www.spes.org.pl – strony Stowarzyszenia na Rzecz Niepełnosprawnych; skromnie zaprojektowane, zawierająca bardzo wartościowe informacje oznaczone ikonami, np.:
    - „magazyn” – a w nim: przegląd informacji ważnych dla osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin,
    - „twoje prawa” – uprawnienia i świadczenia,
    - „literatura” – przydatna w wychowaniu dzieci z zaburzeniami rozwoju,
    - „oferta pomocy” – a „w środku”: pomoc w realizacji praw obywatelskich, pomoc w kryzysie życiowym, oraz oferta pomocy dla rodziców zaniepokojonych rozwojem dziecka z tzw. grup ryzyka lub poszukujących informacji jak prowadzić skuteczną i intensywną terapię dziecka z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, począwszy od narodzin, poprzez rozpoznanie niepełnosprawności po szukanie pomocy;
  • www.rehabilitacja.pl – dobre strony dla rodziców i specjalistów szukających odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego, targi sprzętu, możliwość wyrażenia swojej opinii na problemy dotyczące tematu, metody terapii, ćwiczenia, prawo;
  • www.darzycia.nowoczesny.pl – informator dla rodziców dzieci z zespołem Downa (m.in. medycyna, rehabilitacja, prawo, przydatne adresy: rodziców dzieci z ZD oraz adresy Ośrodków Wczesnej Interwencji, inne organizacje, również wydawnictwa);
  • www.psycholog.radzi.pl – porady psychologiczne odpłatne;
  • www.republika.pl/wlodaw/porady.htm - strony Bogusława Włodawa, który udziela porad dotyczących np. bulimii, problemów alkoholowych, problemów małżeńskich itp.;
  • www.republika.pl/bezbarier - jeśli nasze dziecko jest również upośledzone fizycznie, nie znaczy to, że obsługa komputera, czy poruszanie się w Internecie nigdy nie będzie mu dostępne; na tych stronach znajdziemy mnóstwo porad na temat urządzeń peryferyjnych przeznaczonych do użytku osób niepełnosprawnych, opinie o nich, wzmianki o nowościach, istnieje nawet możliwość przysyłania własnych pomysłów dotyczących tematu.

W języku polskim do dyspozycji są jeszcze wyszukiwarki, które otwierają przed każdym ogromne zasoby informacji na różne tematy: Inktomi – Wirtualna Polska – www.wp.pl; Utraseek – Onet – www.onet.pl; Infoseek – Arena – www.arena.pl; Altavista – Interia – www.interia.pl; Altavista – Portal – www.portal.pl; Google – Ahoj – www.ahoj.pl .

Zakończenie


Rzeczywistość wirtualna stanowi wielką szansę wspomagania rozwoju ludzkości w szerokim rozumieniu pojęcia „wspomaganie”, ale tworzy także nowe bariery i nierówności, nosi z sobą wiele zagrożeń, zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa w całości. Świadomość istnienia tej rzeczywistości i wiedza o pozytywnych jej stronach jest konieczna dla lepszego funkcjonowania, ale współczesny człowiek, który nie wyobraża sobie braku dostępu do sieci i komputerów bardzo często zapomina, że warunkiem dobrego zdrowia jest dbałość o własny wszechstronny rozwój, umiejętność wygospodarowania czasu wolnego przeznaczonego na odpoczynek na łonie natury oraz podtrzymania kontaktów z przyjaciółmi i rodzinną.


    Autor jest profesorem nadzw. Instytutu Psychologii Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, autorem wielu artykułów naukowych i 5 monografii. Jest w Polsce pionierem stosowania psychologii online,a równocześnie – badaczem tego zjawiska.
    Artykuł zawiera obszerne fragmenty z książki B. Aouil (2004) „Psychologia pomocy Online”.
    Zobacz także: strona domowa Autora.


Bibliografia


  • Aouil,B.(2004) Psychologia pomocy Online – czyli Internet w poradnictwie psychologicznym.
  • Aouil, B., ( 2003) Pomoc Psychologiczna Oonline- realia i perspektywa, w druku. Kraków: WU Akademia Pedagogiczna.
  • Aouil, B., (2003) Pomoc psychologiczna Online w systemie profilaktyki i wsparcia psychologicznego młodzieży- analiza i propozycja. [w:] T. Sołtysia., J. Sudar- malukiewicz: Zjawiskowe formy patologii społecznych oraz profilaktyka i resocjalizacja młodzieży. Bydgoszcz: WUAB.
  • Aouil, B., (2003). Dokąd zmierza Bydgoska Psychologia Kliniczna I jakie są cechy jej działalności naukowo-praktycznej? Publikacja Wydziału Pedagogiki i Psychologii AB w Bydgoszczy.
  • Bremer A., Sławik M., Komputer bez tajemnic, wyd. Videograf, Katowice 2000.
  • Gowin-smyrdek, L.(2001) Gry komputerowe dzieci u progu XXI wieku. Kraków
  • Kaduson H., Schaefer Ch, Zabawa w psychoterapii, GWP, Gdańsk 2002
  • Kennedy A. J., Internet, wyd. Pascal, 2000
  • Krzemień- Ojak, S. (1999) kłopoty z tożsamością. [w:] K. Wilkoszewska/red./ Piekno w sieci. Kraków.
  • Leś B., ABC…Internetu, wyd. Edition 2000, Kraków 1999.
  • Łaszczyk J., (red.), Komputer w kształceniu specjanym, WSiP, W-wa 1998.
  • Modzelewski, M. (2000) klasyfikacja i kryteria oceny edukacyjnych programów komputerowych. Warszawa.
  • Onichimowska M. (red.), Era Komputerów, Time Life, 1994
  • Rostowska, T., Rostowski J. (1987) podstawowe zadania rozwojowe z okresu później młodości. [w;] K. Maskot/red./ cele i zadania wychowania. Szczecin.
  • Siemieniecki B., Komputer w diagnostyce i terapii pedagogiczne, wyd. A. Marszałek, 1999, Toruń
  • Skrypt Pomorskiego Centrum Terapii Pedagogicznej, Komputer w rewalidacji osób upośledzonych umysłowo
  • Suler, J. (1996, revised 1999) Psychology of Cyberspace,
  • Thompson, J. B. (2001) Media I nowoczesność. Społeczna teoria mediów. Wrocław: Astrum
  • Wallace, P.(2001) Psychologia Internetu. Poznań: REBIS.

    Źródła online


    • http://www.aouilb.republika.pl
    • http:// www.dzieci.org.pl
    • http://www.pcworld.pl
    • http;//www.ipsos.pl
    • http://www.rider.edu/users/suler/psycyber/html.
    • http://www.psychcentral.com
    • http://www.metanoia.org
    • http//www.psych.Helsinki.com
    • http//www.helphorizons.com
    • http://www.ismho.org




    Opublikowano: 2005-05-04



    Oceń artykuł:


    Skomentuj artykuł
    Zobacz komentarze do tego artykułu