Reklamy
Artykuł
Marta Musiałek
Wpływ fizycznych czynników lotu na funkcjonowanie pilota
Psychologia procesów poznawczych obejmuje takie zagadnienia jak uwaga, pamięć, spostrzeganie, myślenie i rozwiązywanie problemów. W zależności od tego jaki zawód człowiek wykonuje, musi mieć procesy poznawcze na wystarczającym poziomie, aby dobrze sprawdzać się w danej pracy. Zawód pilota jest bardzo wymagający - człowiek musi prezentować dobre zdrowie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Piloci to osoby, które zdolnościami z zakresu uwagi, podejmowania decyzji mogą powodować w niektórych odczucie zazdrości. Ich niezawodność polega na tym, że w wielu rozmaitych sytuacjach, jakie mogą przydarzyć się w czasie lotu, ich układy fizjologiczne zostają na optymalnym poziomie. Jednak może zdarzyć się też tak, że pomimo wzorowego funkcjonowania człowieka wystąpią pewne czynniki utrudniające funkcjonowanie, które w zawodzie pilota mogą one znacząco wpływać na procesy poznawcze. Chciałabym w tym artykule poruszyć problematykę fizycznych czynników lotu, które w znacznej mierze mają wpływ na funkcjonowanie pilota.
Do fizycznych czynników lotu możemy zaliczyć: hipoksję, przyspieszenie i wibrację. Hipoksja to niedotlenienie, które pogarsza funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, a szczególnie kory mózgowej. Niedotlenienie powoduje znaczne pogorszenie funkcjonowania człowieka (warto jednak dodać, że hipoksja zwykle nie oddziałuje na pilota w sposób chroniczny, zaś badania wykonywane były w komorach niskich ciśnień). W literaturze wspomina się, że hipoksja może znacznie wpływać na percepcję otaczającego świata. W związku z tym pilot może mieć duże trudności z odczytywaniem wskaźników, z których korzysta w czasie lotu, czy może źle szacować odległość samolotu od pasa startowego. Dodatkowo znacznie może ulec pogorszeniu koordynacja wzrokowo-motoryczna. Badania wskazują też na to, że funkcjonowanie wzroku pogarsza się, jeśli wysokość wzrasta (szczególnie od wysokości 4700 m). Kuliński doszedł do wniosku, że ostra hipoksja może powodować zaburzenia ostrości wzroku, czułości kontrastu, percepcji ruchu i percepcji barw. Najbardziej zaś wysokość wpływa na zrozumiałość mowy. Już od wysokości 3000 metrów mowa jest coraz słabiej rozumiana.
Przeprowadzono także badania nad wpływem ostrego niedotlenienia na wykonywanie zdań i stwierdzono bardzo istotne zmiany w odbiorze informacji, procesach intelektualnych jak również czynnościach wykonawczych. Zmiany te były zależne od tego, ile czasu pilot znajdował się w sytuacji "głodu tlenowego".
Warte podkreślenia jest to, że każdy organizm jest inny i tolerancja na niedotlenienie może zależeć od indywidualnej wydolności ustroju.
Oprócz hipoksji, wartym podkreślenia fizycznym czynnikiem lotu, jaki może powodować pogorszenie funkcjonowania człowieka, są przyspieszenia, na jakie narażony jest pilot. W tym miejscu warto poruszyć też pojęcie przeciążenia, czyli stosunku między ciężarem ciała, kiedy działa przyspieszenie, a faktycznym ciężarem (czyli takim jaki występuje na ziemi). Wpływ przeciążenia na sprawność pilota zależeć będzie od wielkości przyspieszenia, kierunku działania (prostoliniowe, dośrodkowe, kątowe, złożone), ale też od stanu organizmu pilota. Głównym rezultatem działania przyspieszeń są zmiany w obiegu krwi. Przyspieszenia mogą spowodować, że krew będzie poruszać się albo w kierunku głowa-nogi (tzw. +G) lub nogi-głowa (tzw. -G).
Przyspieszenie, zależnie od wielkości, powoduje różnorodne zakłócenia w funkcjonowaniu pilota. W roku 1975 J. Domaszuk i M. Wojtkowiak przeprowadzili badania nad spostrzeganiem w warunkach działania przyspieszenia. Okazało się, że kiedy zwiększa się przyspieszenie w kierunku głowa-nogi (+G) to pogarsza się spostrzeganie wzrokowe. Stwierdzono, że działanie przyspieszenia w kierunku głowa-nogi powoduje znacznie pogorszenie odtworzenia materiału wzrokowo-przestrzennego z pamięci. Zawęża się także jego pole widzenia. Z badań wynika również, że ponad dwukrotnie wydłuża się czas reakcji psychomotorycznej pilota, gdy przyspieszenie osiąga wartość 5-6 G. Procesy umysłowe takie jak np. logiczne myślenie również pogarszają się w skutek działania przyspieszenia.
Ostatnim elementem zewnętrznym działającym w czasie lotu na pilota, który chcę przytoczyć jest wibracja (drganie). Chcąc zdefiniować to zjawisko można powiedzieć, że jest to wychylenie pilota w jedną lub drugą stronę względem faktycznego punktu równowagi. Wibracje charakteryzują się amplitudą, okresem drgań, częstotliwością i przyspieszeniem. Ich wpływ na człowieka również ma ujemny charakter. Mogą powodować one senność, znużenie, mogą powodować też zakłócenia w psychomotoryce. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że podczas działania wibracji pilot gorzej steruje samolotem (ma z tym trudności), gorzej też odbiera informacje z przyrządów kontrolnych. Spostrzeganie pilota spada wraz z wielkością amplitudy wibracji (największe przesunięcie się ciała od punktu równowagi). Technika pozwoliła na wprowadzenie przyrządów, które powodują tłumienie wibracji. Pozwala to na zachowanie na optymalnym poziomie procesów poznawczych podczas działania wibracji.
Wysoka sprawność procesów poznawczych u pilota jest elementem niezbędnym do wykonywania pracy. Zachowanie ich na bardzo dobrym poziomie może zwiększa szansę, że dany człowiek dobrze i bezpiecznie będzie wykonywał swoją pracę. Myślę, że mimo wzorowego funkcjonowania tych procesów należy systematycznie prowadzić ćwiczenia symulujące warunki lotu, aby upewniać pilota, że będzie w stanie sprostać czynnikom, które mogą zakłócić jego funkcjonowanie. Pilot musi być pewny, że jest odpowiednio przygotowany do ewentualnych sytuacji, które mogą utrudnić mu sterowanie samolotem. Należy dokonać starań w kierunku dokładnego szkolenia i instruowania pilotów, bo nawet bardzo wysokie zdolności koncentracji uwagi, spostrzeganie czy wyobraźnia przestrzenna mogą zostać "przygaszone" przez czynniki zewnętrzne, niezależne od człowieka.
Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł
Do fizycznych czynników lotu możemy zaliczyć: hipoksję, przyspieszenie i wibrację. Hipoksja to niedotlenienie, które pogarsza funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, a szczególnie kory mózgowej. Niedotlenienie powoduje znaczne pogorszenie funkcjonowania człowieka (warto jednak dodać, że hipoksja zwykle nie oddziałuje na pilota w sposób chroniczny, zaś badania wykonywane były w komorach niskich ciśnień). W literaturze wspomina się, że hipoksja może znacznie wpływać na percepcję otaczającego świata. W związku z tym pilot może mieć duże trudności z odczytywaniem wskaźników, z których korzysta w czasie lotu, czy może źle szacować odległość samolotu od pasa startowego. Dodatkowo znacznie może ulec pogorszeniu koordynacja wzrokowo-motoryczna. Badania wskazują też na to, że funkcjonowanie wzroku pogarsza się, jeśli wysokość wzrasta (szczególnie od wysokości 4700 m). Kuliński doszedł do wniosku, że ostra hipoksja może powodować zaburzenia ostrości wzroku, czułości kontrastu, percepcji ruchu i percepcji barw. Najbardziej zaś wysokość wpływa na zrozumiałość mowy. Już od wysokości 3000 metrów mowa jest coraz słabiej rozumiana.
Przeprowadzono także badania nad wpływem ostrego niedotlenienia na wykonywanie zdań i stwierdzono bardzo istotne zmiany w odbiorze informacji, procesach intelektualnych jak również czynnościach wykonawczych. Zmiany te były zależne od tego, ile czasu pilot znajdował się w sytuacji "głodu tlenowego".
Warte podkreślenia jest to, że każdy organizm jest inny i tolerancja na niedotlenienie może zależeć od indywidualnej wydolności ustroju.
Oprócz hipoksji, wartym podkreślenia fizycznym czynnikiem lotu, jaki może powodować pogorszenie funkcjonowania człowieka, są przyspieszenia, na jakie narażony jest pilot. W tym miejscu warto poruszyć też pojęcie przeciążenia, czyli stosunku między ciężarem ciała, kiedy działa przyspieszenie, a faktycznym ciężarem (czyli takim jaki występuje na ziemi). Wpływ przeciążenia na sprawność pilota zależeć będzie od wielkości przyspieszenia, kierunku działania (prostoliniowe, dośrodkowe, kątowe, złożone), ale też od stanu organizmu pilota. Głównym rezultatem działania przyspieszeń są zmiany w obiegu krwi. Przyspieszenia mogą spowodować, że krew będzie poruszać się albo w kierunku głowa-nogi (tzw. +G) lub nogi-głowa (tzw. -G).
Przyspieszenie, zależnie od wielkości, powoduje różnorodne zakłócenia w funkcjonowaniu pilota. W roku 1975 J. Domaszuk i M. Wojtkowiak przeprowadzili badania nad spostrzeganiem w warunkach działania przyspieszenia. Okazało się, że kiedy zwiększa się przyspieszenie w kierunku głowa-nogi (+G) to pogarsza się spostrzeganie wzrokowe. Stwierdzono, że działanie przyspieszenia w kierunku głowa-nogi powoduje znacznie pogorszenie odtworzenia materiału wzrokowo-przestrzennego z pamięci. Zawęża się także jego pole widzenia. Z badań wynika również, że ponad dwukrotnie wydłuża się czas reakcji psychomotorycznej pilota, gdy przyspieszenie osiąga wartość 5-6 G. Procesy umysłowe takie jak np. logiczne myślenie również pogarszają się w skutek działania przyspieszenia.
Ostatnim elementem zewnętrznym działającym w czasie lotu na pilota, który chcę przytoczyć jest wibracja (drganie). Chcąc zdefiniować to zjawisko można powiedzieć, że jest to wychylenie pilota w jedną lub drugą stronę względem faktycznego punktu równowagi. Wibracje charakteryzują się amplitudą, okresem drgań, częstotliwością i przyspieszeniem. Ich wpływ na człowieka również ma ujemny charakter. Mogą powodować one senność, znużenie, mogą powodować też zakłócenia w psychomotoryce. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że podczas działania wibracji pilot gorzej steruje samolotem (ma z tym trudności), gorzej też odbiera informacje z przyrządów kontrolnych. Spostrzeganie pilota spada wraz z wielkością amplitudy wibracji (największe przesunięcie się ciała od punktu równowagi). Technika pozwoliła na wprowadzenie przyrządów, które powodują tłumienie wibracji. Pozwala to na zachowanie na optymalnym poziomie procesów poznawczych podczas działania wibracji.
Wysoka sprawność procesów poznawczych u pilota jest elementem niezbędnym do wykonywania pracy. Zachowanie ich na bardzo dobrym poziomie może zwiększa szansę, że dany człowiek dobrze i bezpiecznie będzie wykonywał swoją pracę. Myślę, że mimo wzorowego funkcjonowania tych procesów należy systematycznie prowadzić ćwiczenia symulujące warunki lotu, aby upewniać pilota, że będzie w stanie sprostać czynnikom, które mogą zakłócić jego funkcjonowanie. Pilot musi być pewny, że jest odpowiednio przygotowany do ewentualnych sytuacji, które mogą utrudnić mu sterowanie samolotem. Należy dokonać starań w kierunku dokładnego szkolenia i instruowania pilotów, bo nawet bardzo wysokie zdolności koncentracji uwagi, spostrzeganie czy wyobraźnia przestrzenna mogą zostać "przygaszone" przez czynniki zewnętrzne, niezależne od człowieka.
- Autorka jest psychologiem z ukończoną w ramach studiów specjalnością kliniczną. Główne dziedziny jej zainteresowania to psychologia kliniczna, psychiatria, psychologia lotnicza i procesy poznawcze. Obecnie zaangażowana w rehabilitację osób z zaburzeniami psychicznymi i poprawę jakości ich życia. Prowadzi trening poznawczy i psychoedukację dla pacjentów cierpiących psychicznie jak również jest autorką programów w ramach Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego: program samorozwoju dla młodzieży "Młodzi Młodym" i "Tolerancja" na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji osób za zaburzeniami psychicznymi. Jest również czlonkiem Stowarzyszenia Rodzin i Przyjaciół Osób z Zaburzeniami Psychicznymi "Integracja".
Bibliografia
- Romuald Błoszczyński "Psychologia Lotnicza".
- O. Truszczyński, M. Wojtkowiak, M. Kowalczuk, M. Biernacki, R. Lewkowicz "Percepcja wzrokowa u pilotów w warunkach niedotlenienia wysokościowego" PPML str. 141-148.
- M. Biernacki, K. Kowalczuk, O. Truszczyński, M. Wojtkowiak "Wpływ przeciążeń +Gz na odtwarzanie materiału wzrokowo-przestrzennego z pamięci".
Opublikowano: 2011-06-30